22/6/2020 - Εκδήλωση προς τιμήν του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ

22/6/2020 - 26/6/2020

Πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Δευτέρας παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες στο Επιμορφωτικό Κέντρο Βιβλιοθήκη - Αρχείο «Χαρίλαος Φλωράκης» (ΕΚΧΦ) η εκδήλωση της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ αφιερωμένη στο έργο του φωτογραφικού - κινηματογραφικού συνεργείου του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος.

Ο δρόμος μπροστά από το σπίτι του ιστορικού ηγέτη του ΚΚΕ όπου πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση γέμισε από κόσμο που, εν μέσω έντονης βροχόπτωσης παρακολούθησε με ενδιαφέρον την εκδήλωση.

Παρευρέθηκε πολυμελής αντιπροσωπεία της ΚΕ του ΚΚΕ, με επικεφαλής τον ΓΓ της ΚΕ, Δημήτρη Κουτσούμπα (δείτε εδώ τη δήλωση του Δ. Κουτσούμπα). Επίσης αντιπροσωπεία του ΚΣ της ΚΝΕ, με επικεφλής τον Γραμματέα Νίκο Αμπατιέλο.

Ακόμα, παραβρέθηκε ο Δήμαρχος Χαλανδρίου Σίμος Ρούσσος

Το «παρών» έδωσαν άνθρωποι του πολιτισμού, πανεπιστημιακοί, ερευνητές, απόστρατοι αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων και των σωμάτων ασφαλείας, καθώς και αντιπροσωπεία της  ΠΕΑΕΑ - ΔΣΕ

Το ΕΚΧΦ περικλείει πλευρές από την πλούσια Ιστορία του ΚΚΕ, αλλά και του εργατικού και λαϊκού κινήματος ευρύτερα, μέσα από πολύτιμα ντοκουμέντα, εφημερίδες και έντυπα διαφορετικών ιστορικών περιόδων, μέσα από σπάνιες εκδόσεις και χιλιάδες τίτλους βιβλίων.

Σε αυτά τα ντοκουμέντα έρχονται να προστεθούν και τα περισσότερα από 15.000 φωτογραφικά στιγμιότυπα, που περικλείουν σχεδόν όλες τις πτυχές της εποποιίας του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, αλλά και πλευρές από τη ζωή στην πολιτική προσφυγιά. Οι περίπου 15.000 φωτογραφίες του ΔΣΕ, που δίνονται σήμερα σε δημόσια χρήση, είναι ψηφιοποιημένες από πρωτότυπα κινηματογραφικά καρέ των 35 χιλιοστών και φωτογραφικά φιλμ μεσαίου και μεγάλου φορμάτ.

Το ψηφιοποιημένο πλέον αρχείο είναι πλήρως προσβάσιμο στους μελετητές, στους ιστορικούς και τον καθένα που ενδιαφέρεται. Αυτό το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από δωρεές στο αρχείο του ΚΚΕ των οικογενειών του Απόστολου Μουσούρη και Φώτη Ματσάκα, μαχητών του ΔΣΕ και μελών του κινηματογραφικού συνεργείου. Μέρος αυτού του αρχείου έχει δημοσιευτεί στην έκδοση - λεύκωμα της «Σύγχρονης Εποχής», «Απόστολος Μουσούρης - Φωτογραφίζοντας τον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας».

Η εκδήλωση και ο εμπλουτισμός του ΕΚΧΦ με το συγκεκριμένο αρχείο αποτελεί και μια έμπρακτη έκκληση για προσφορά και άλλου υλικού στο Αρχείο του ΚΚΕ για την καλύτερη αξιοποίηση, προστασία από τη φθορά του χρόνου και την ανάδειξή του.

Στην εκδήλωση μίλησε ο Νίκος Παπαγεωργάκης, υπεύθυνος της λειτουργίας του ΕΚΧΦ, ο οποίος αναφέρθηκε στη δραστηριότητα του Επιμορφωτικού Κέντρου και στα νέων υλικών με τα οποία εμπλουτίστηκαν οι συλλογές του. Ο σκηνοθέτης Κώστας Σταματόπουλος παρουσίασε τη δράση και το έργο του κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ.

Ξεχωριστή στιγμή της εκδήλωσης ήταν, όταν ο ηθοποιός Αντώνης Ξένος διάβασε το κείμενο του Δημήτρη Ραβάνη - Ρεντή, «Σοφοκλής οχτώ υπό το μηδέν». (Δείτε εδώ video)

Δυστυχώς λόγω των άσχημων καιρικών συνθηκών, ματαιώθηκε το μουσικό πρόγραμμα από τη Ρίτα Αντωνοπούλου και τον Μανόλη Ανδρουλιδάκη.

 

 

Ο Νίκος Παπαγεωργάκης στην ομιλία του στάθηκε στο γεγονός ότι εδώ και 13 χρόνια το οίκημα, που ο Χαρίλαος Φλωράκης δώρησε στο Κόμμα, «λειτουργεί ανελλιπώς ως χώρος έρευνας και μελέτης, παρά τις όποιες σοβαρές οικονομικές δυσκολίες αντιμετωπίζει κατά καιρούς το ΚΚΕ, αποτελεί από μόνο του ατράνταχτη επιβεβαίωση της εκτίμησης που συνεχίζουν να έχουν οι τωρινές γενιές κομμουνιστών στον παλιό "ζευγά".

13 χρόνια τώρα, εκατοντάδες νέοι ερευνητές, πανεπιστημιακοί, απλοί μελετητές της ιστορίας του λαϊκού κινήματος, νέοι άνθρωποι που ήθελαν να μάθουν κάτι για τους αγωνιστές προγόνους τους και την ιστορία του τόπου τους, διάφοροι συνδικαλιστές και εκπρόσωποι μαζικών φορέων, και βέβαια πολλά μέλη της ΚΝΕ και του ΚΚΕ που ήθελαν να διοργανώσουν κάποια εκδήλωση ιστορικού περιεχομένου, όλοι μα όλοι, βρήκαν στο Επιμορφωτικό Κέντρο Βιβλιοθήκη / Αρχείο της ΚΕ του ΚΚΕ "Χαρίλαος Φλωράκης" ουσιαστική στήριξη και αρωγή στο έργο τους. Και αυτή η συμβολή μας βελτιώνεται συνεχώς με τον τακτικό εμπλουτισμό του ηλεκτρονικού αρχείου και της βιβλιοθήκης.

Αυτές τις μέρες μάλιστα μεταφέρθηκαν εδώ σε ηλεκτρονική μορφή και άλλα αρχεία, που σχετίζονται με όλες τις ιστορικές περιόδους του κινήματος. Θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι ανάμεσα σε αυτά βρίσκονται πολλά που σχετίζονται με τη δράση των αλύγιστων της ταξικής πάλης, στις φυλακές και τις εξορίες. Σε αυτά τα αρχειακά τεκμήρια συγκαταλέγεται και μια συγκλονιστική επιστολή των 330 ανηλίκων κρατούμενων της Μακρονήσου προς τον Τύπο, τον Ιούνη του 1950. Δεν είμαστε βέβαια λιγότερο περήφανοι για αποκτήματα όπως τα υλικά από το παράνομο τυπογραφείο του ΚΚΕ στην Καλλιθέα ή για το σημαντικό εμπλουτισμό του αρχείου των εφημερίδων της πολιτικής προσφυγιάς, ιδιαιτέρα στην Πολωνία και τη Σοβιετική Ενωση. Ησσονος σημασίας δεν είναι ούτε τα πάμπολλα φύλλα εθνικιστικών και άλλων αστικών εντύπων ούτε βέβαια οι προκηρύξεις και μπροσούρες της ΟΕΝΟ της δεκαετίας του '50. Ολα αυτά και πολλά περισσότερα (περίπου 1200 νέα αρχειακά τεκμήρια) είναι πλέον στη διάθεση του κάθε επισκέπτη μας».

Οπως σημείωσε ο Ν. Παπαγεωργάκης, πλέον στο ΕΚΧΦ βρίσκονται περίπου 170000 ντοκουμέντα, αποτελούμενα από 840.000 σελίδες. Ανέφερε, μάλιστα, ότι η σημερινή εκδήλωση αποτελεί ξεχωριστό σταθμό της λειτουργίας του ΕΚΧΦ, καθώς από σήμερα οι επισκέπτες θα έχουν πλέον πρόσβαση και στο φωτογραφικό αρχείο του Κόμματος και η αρχή γίνεται με τα σχεδόν 15.000 φωτογραφικά στιγμιότυπα από τη δράση του ΔΣΕ και την πολιτική προσφυγιά. Κλείνοντας ευχαρίστησε τον Δήμο Χαλανδρίου για τη συμβολή του στην επιτυχία αυτής της εκδήλωσης, όσο και όλους τους κατοίκους της οδού (διαβάστε εδώ την ομιλία του).

 

 

Στην ομιλία του Κώστας Σταματόπουλος σημείωσε ότι «το ΚΚΕ από τις πρώτες στιγμές της ίδρυσής του έθεσε και πάλευε έναν κεντρικό στόχο στρατηγικής σημασίας. Να συνειδητοποιήσει η εργατική τάξη την ιστορική της αποστολή ως "νεκροθάφτη" του καπιταλισμού και οικοδόμου της νέας κοινωνίας, του σοσιαλισμού - κομμουνισμού. Πράγμα που απαιτούσε και απαιτεί μια τεράστια θεωρητική, πολιτική, ιδεολογική, πολιτιστική και μορφωτική διαπαιδαγωγητική δουλειά και πολύ σκληρούς ταξικούς αγώνες. Για το σκοπό αυτό το ΚΚΕ αξιοποιούσε και αξιοποιεί κάθε δυνατότητα της Επιστήμης και του Πολιτισμού.

Ήδη από τον Μεσοπόλεμο, εκτός από τις μαρξιστικές εκδόσεις, το λογοτεχνικό βιβλίο, τα σεμινάρια και τις διαλέξεις, έκανε προβολές ριζοσπαστικών έργων, καλούσε τους εργάτες να δουν προοδευτικά και ριζοσπαστικά έργα, κινηματογραφικές ταινίες.

Αυτή η δραστηριότητα του Κόμματος, που ξεκινάει από το Μεσοπόλεμο και φτάνει στην περίοδο της Κατοχής - Αντίστασης, ωριμάζει οργανωτικά και κορυφώνεται με τα φωτο-κινηματογραφικά συνεργεία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.

Η απόφαση για τη δημιουργία του φωτο-κινηματογραφικού συνεργείου του ΔΣΕ ήταν ένα ακόμη όπλο στον αγώνα του Κόμματος για τη συνέχεια της πάλης. Δίπλα και μαζί με το ντουφέκι, το βιβλίο και η κινηματογραφική ταινία για την εκλαΐκευση του αγώνα του ΔΣΕ».

Όπως ανέφερε, «το 1947 πάρθηκε η απόφαση από το Κόμμα να συγκεντρωθεί κεντρικά ο κινηματογραφικός και φωτογραφικός εξοπλισμός και να διατεθεί ανάλογα για την κάλυψη των πολιτικο-στρατιωτικών αναγκών της εποχής.

Το 1948 ιδρύθηκε το φωτο-κινηματογραφικό συνεργείο και εντάχθηκε στη δύναμη του τμήματος διαφώτισης του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ.

Το συνεργείο συγκροτήθηκε αρχικά από τους Γιώργο Σεβαστίκογλου, Μάνο Ζαχαρία, Απόστολο Μουσούρη. Η συνάντησή τους έγινε στο χωριό Πευκόφυτο του Ανατολικού Γράμμου.

Σε εκείνη τη φάση στον εξοπλισμό τους είχαν κάποιες φωτογραφικές μηχανές με διαφορετικό φορμά. Είχαν επίσης μια 35άρα και μια 16άρα κινηματογραφική μηχανή, ενώ αργότερα το αρχηγείο του ΔΣΕ τους έστειλε άλλη μια 16άρα «Παγιάρ».

Ήδη τότε ο Σεβαστίκογλου είχε τραβήξει με τον φωτογράφο Πέτρο Κλειούση, από την Σλήμνιτσα, αρκετές φωτογραφίες από τα υψώματα Αλεβίτσα και Χάρο της Κοτύλης του Γράμμου και τη δραστηριότητα εκεί του Δημοκρατικού Στρατού.

Αργότερα προστέθηκαν στο κινηματογραφικό συνεργείο ο Φώτης Ματσάκας, ο Βλαδίμηρος Παλαιστής, ο Φαέθων και ο Γιάννης.

Η ομάδα είχε χρεωθεί την κινηματογράφηση «Επικαίρων» και τη λήψη φωτογραφιών από τη ζωή και τη δράση του ΔΣΕ. Τα φιλμ μεταφέρονταν στο εξωτερικό για την τεχνική επεξεργασία με σκοπό τη διανομή τους.

Για τη δράση του συνεργείου ο Μάνος Ζαχαρίας διηγείται:

"...Έπρεπε να μάθουμε πέντε πράγματα για τον Δημοκρατικό Στρατό και για την τακτική του. Δεν κράτησε και πολύ. Σε μια εβδομάδα αρχίσαμε τις αποστολές. Πηγαίναμε στις διάφορες μονάδες, βγάζαμε φωτογραφίες, γυρίζαμε κομμάτια από τη ζωή των μαχητών. Ήταν ένας άλλος στρατός. Γυναίκες και άνδρες μαζί στις μονάδες και στην πρώτη γραμμή και στα μετόπισθεν, παντού (...)

Εμείς παίρναμε εντολές από τη στρατιωτική διοίκηση να πάμε στην τάδε μονάδα, γιατί "κάτι θα γίνει", στην άλλη μονάδα για να γυρίσουμε τους βομβαρδισμούς των αεροπλάνων, να επισκεφθούμε το νοσοκομείο που λειτουργούσε μέσα σε σπηλιές, κάπου θα γινόταν μια σύσκεψη, και έτσι τριγυρνάγαμε τις βουνοκορφές του Γράμμου καταγράφοντας...".

Με την έναρξη της μεγάλης επίθεσης του αστικού στρατού στον Γράμμο, το καλοκαίρι του 1948, το συνεργείο μετακόμισε στην περιοχή των Πρεσπών.

Εκεί, περιγράφει ο Μάνος Ζαχαρίας, "η κατάσταση ήταν εντελώς αλλιώτικη. Ο χώρος που κατείχε ο Δημοκρατικός Στρατός ήταν μεγαλύτερος, υπήρχε οργανωμένη ζωή, αγροτικός συνεταιρισμός, καλλιεργημένη γη. Εγκατασταθήκαμε σ' ένα χωριό κοντά στη Μικρή Πρέσπα - στον Πυξό.

Είχαμε στέγη, μια ψάθα για να κοιμόμαστε, ζεστό φαΐ από τη μονάδα στην οποία ανήκαμε. Τα μηχανήματα (είχε βρεθεί ήδη και μια δεύτερη "Παγιάρ" 16 mm), τα φιλμ, οι φωτογραφικές μηχανές και τα εξαρτήματα εξασφαλίστηκαν στο Αρχηγείο που ήταν εγκατεστημένο στο μικρό κομμάτι ελληνικής γης ανάμεσα στις δύο Πρέσπες.

(...) Αρχίσαμε πάλι τις περιοδείες. Υπήρχε Σχολή Αξιωματικών, οργανωμένα νοσοκομεία, ο συνεταιρισμός και μια εκτεταμένη γραμμή μετώπου που έπιανε από την Μπέλα Βόδα στα ανατολικά ως τις παρυφές του Γράμμου στα δυτικά.

Όλα αυτά έπρεπε να τα καταγράψουμε. Ορμητήριο ο Πυξός και ατέλειωτες ώρες πεζοπορίας. Πολλές φορές κάναμε και μια βδομάδα να γυρίσουμε πίσω, αλλά πάντα στα κουτιά μας υπήρχαν καταχωρισμένα ανεπανάληπτα γεγονότα, μοναδικά πρόσωπα, καθημερινές σκηνές πολέμου - κομμάτια Ιστορίας και μνήμης"».

Οι ταινίες και τα «Επίκαιρα» του συνεργείου

Από τα υλικά των φωτο-κινηματογραφικών συνεργείων, όπως ανέφερε ο Κ. Σταματόπουλος, στηρίχτηκε μεγάλο τμήμα της εκδοτικής δουλειάς, φωτογραφίες σε βιβλία, εφημερίδες και περιοδικά στην Ελεύθερη Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, ενώ παράλληλα δινόταν υλικό για κινηματογραφικά «Επίκαιρα» και σε άλλες χώρες, ειδικά στις σοσιαλιστικές. «Δημιουργήθηκαν δύο λευκώματα, το ένα μετά την υποχώρηση και το άλλο για τα τρίχρονα του ΔΣΕ, το οποίο φτιάχτηκε μέσα στη διάρκεια των μαχών, σε διάστημα 10 ημερών. Ήταν ένας άθλος! Μέσα σε δύο εικοσιτετράωρα τυπώθηκαν από φιλμ και κινηματογραφικά καρέ 2.500 φωτογραφίες για να γίνει η επιλογή και η γραφιστική δουλειά.

Το κινηματογραφικό συνεργείο του ΔΣΕ από τον Ιούνιο 1948 έως τον Αύγουστο του 1949 γύρισε τις παρακάτω ταινίες και "Επίκαιρα":

1. "Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας". Η ταινία γυρίστηκε στο Γράμμο - Βίτσι, στις περιοχές που είχε υπό τον έλεγχό του ο ΔΣΕ, και στις Λαϊκές Δημοκρατίες της Ουγγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας. Το μοντάζ και η επεξεργασία του ήχου έγιναν στην Πράγα, όπου πραγματοποιήθηκε και η πρώτη κλειστή προβολή της, το 1948, παρόντος και του Ολλανδού κομμουνιστή και σκηνοθέτη ντοκιμαντέρ Joris Ivens.

2. Διάφορα "Επίκαιρα" με το ίδιο θέμα.

3. Ταινία της ΕΠΟΝ για το Φεστιβάλ της Βουδαπέστης το 1949.

4. Ταινία -δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ- για τις μάχες στο Γράμμο.

5. Υλικό για μία 30λεπτη ταινία για την περιοδεία του Πωλ Ελυάρ στην Ελεύθερη Ελλάδα.

6. Ταινία για την προετοιμασία και τις μάχες στη Βίγλα το 1949.

7. Κατά το διάστημα Φλεβάρη με Αύγουστο του 1949 ο Μάνος Ζαχαρίας, ο Παλαιστής κι ο Μουσούρης γύρισαν διάφορα "Επίκαιρα" μέσα σε αυτά και οι μάχες στο Τσάρνο.

Η μοναδική ταινία που έγινε κατορθωτό να παρουσιαστεί στην Ελεύθερη Ελλάδα είναι "Η αλήθεια για τα παιδιά της Ελλάδας" που προβλήθηκε στις 2 Μάρτη του 1949 στην Α' Συνδιάσκεψη της Πανελλαδικής Δημοκρατικής Ένωσης Γυναικών στον Πυξό.

 

 

Ο δημοσιογράφος Θανάσης Λεκάτης που σύμφωνα με το πρόγραμμα θα παρουσίαζε μέρος των φωτογραφιών, λόγω της βροχόπτωσης ενημέρωσε ότι η παρουσίαση θα γίνει τελικά μέσω του portal «902.gr». Οπως είπε, αξίζει κανείς να αφιερώσει χρόνο για να δει αυτά τα στιγμιότυπα, καθώς πρόκειται για αρχείο που φιλμάρει τη ζωή των μαχητών, τον αγώνα που έδωσαν, τον τόπο που ελευθέρωσαν.

Ο δημοσιογράφος Θανάσης Λεκάτης που σύμφωνα με το πρόγραμμα θα παρουσίαζε μέρος των φωτογραφιών, λόγω της βροχόπτωσης ενημέρωσε ότι η παρουσίαση θα γίνει τελικά μέσω του portal «902.gr». Οπως είπε, αξίζει κανείς να αφιερώσει χρόνο για να δει αυτά τα στιγμιότυπα, καθώς πρόκειται για αρχείο που φιλμάρει τη ζωή των μαχητών, τον αγώνα που έδωσαν, τον τόπο που ελευθέρωσαν.

Η συλλογή που πλέον φιλοξενείται στο ΕΚΧΦ περιέχει έναν προς έναν χιλιάδες μαχητές και μαχήτριες, εμφανίζει τον τρόπο που έζησαν και πολέμησαν, τον χώρο που κινήθηκαν, τον τόπο που λευτέρωσαν. Στις φωτογραφίες απεικονίζεται η καθημερινότητα ενός λαϊκού στρατού που ξέρει να χτίζει νέα ζωή με το όπλο στο χέρι. Περιέχονται μια σειρά από φωτογραφίες στελεχών του ΚΚΕ που βρίσκονταν στη πρώτη γραμμή, με χαρακτηριστικές αυτές του Νίκου Ζαχαριάδη με αξιωματικούς του ΔΣΕ, του Πέτρου Κόκκαλη, του Λεωνίδα Στρίγκου, του Μιλτιάδη Προφυρογένη, του Παναγιώτη Μαυρομάτη, του Νίκου Μπελογιάννη, του Κώστα Καραγιώργη και του Χαρίλαου Φλωράκη.

Σημειώνεται ότι το συγκλονιστικό φωτογραφικό υλικό απεικονίζει τους μαχητές σε όλες τις στιγμές τους: Στην ανάπαυλα, στην κατασκευή οχυρωματικών, στη μορφωτική δουλειά, στη στρατιωτική εκπαίδευση, και προφανώς σε μάχες. Ξεχωριστή ενότητα αποτελούν οι φωτογραφίες με τις γυναίκες μαχήτριες και νεολαίους μαχητές, όπως και οι φωτογραφίες που αφορούν το υγειονομικό του ΔΣΕ. Υπάρχουν φωτογραφίες που απεικονίζουν εργασίες στα χωριά των ελεύθερων περιοχών από τους μαχητές του ΔΣΕ, απόδειξη ότι η ίδια η ύπαρξή του ήταν άμεσα συνυφασμένη με τη ζωή των κατοίκων εκεί.

Ανάμεσα στις φωτογραφίες, ιδιαίτερο είναι το πακέτο που αποτυπώνει με ακρίβεια το χώρο όπου συνέβησαν όλα αυτά. Είναι οι φωτογραφίες στις οποίες εμφανίζεται ευρύτερα το τοπίο, επιτρέποντας στον σημερινό θεατή να τοποθετήσει ακριβώς στο χώρο της την κάθε δράση. Ενας αρκετά μεγάλος αριθμός φωτογραφιών αφορά στην επίσκεψη του Πωλ Ελυάρ στο Γράμμο και στο Βίτσι, αλλά και τη διάσωση των παιδιών στις περιοχές που βομβάρδιζε ο αστικός στρατός. Ακόμα, υπάρχουν φωτογραφίες από την υποχώρηση στην Αλβανία, αλλά και από τη ζωή στην πολιτική προσφυγιά στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες.

 

Πολύτιμο υλικό παίρνει τη θέση που του αξίζει

Οπως δήλωσε ο γιος του Φ. Ματσάκα, Νίκος Ματσάκας, που παραυρέθηκε στην εκδήλωση, για την παράδοση του αρχείου του πατέρα του: «Ηταν υποχρέωση μου να παραδώσω στο Κόμμα το αρχείο. Ηταν η προσφορά του πατέρα μου και τόσων αγωνιστών».

Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης ο Κώστας Δημητρόπουλος παρέδωσε σημαντικό αρχειακό υλικό στον ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, το οποίο θα πάρει τη θέση του στο αρχείο του Κόμματος.

Η κόρη του στελέχους του ΚΚΕ Μιλτάδη Πορφυρογένη, Κατερίνα παρέδωσε στον Δ.Κουτσούμπα ένα βιβλίο που επιμελήθηκαν παιδιά από το Λύκειο του χωριού καταγωγής του πατέρα της την Αγριά Πηλιου, με τίτλο «Στα χνάρια των Πορφυρογένηδων, στον τόπο και στο χρόνο». Ο Δ.Κουτσούμπας με τη σειρά του της έδωσε φωτογραφίες από το αρχείο του Κόμματος που απεικονίζουν τον πατέρα της.