Μετά από 4 χρόνια ένοπλου, σκληρού και ηρωικού αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας από την ιταλογερμανική κατοχή (1941-1944), ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά πήρε ξανά τα όπλα, αυτή τη φορά απέναντι στους Άγγλους ιμπεριαλιστές και τη ντόπια αστική τάξη.
Κρίσιμα γεγονότα πριν τον Δεκέμβρη
Στις 12 Οκτώβρη του 1944 η Ελλάδα απελευθερώνεται. Από τις αρχές του μήνα τα πρώτα βρετανικά στρατεύματα αρχίζουν να αποβιβάζονται στις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου (σχέδιο “Μάνα”). Η βρετανική απόβαση δεν ήταν τίποτε άλλο από το σχέδιο επέμβασης που είχε επικυρωθεί στη δεύτερη Διάσκεψη του Κεμπέκ το Σεπτέμβρη του 1944, για την εγκαθίδρυση της αστικής φιλοβρετανικής εξουσίας στην Ελλάδα.
Στις 18 Οκτώβρη φτάνει στην Αθήνα η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας, καθώς και ο Βρετανός στρατηγός Σκόμπι. Ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου στο λόγο του κατά την άφιξή του, τόνισε πως είχε ζητήσει επίμονα απ’ τον Τσόρτσιλ να «αποστείλει επιβλητικές δυνάμεις» στην Ελλάδα, γιατί «τα πολιτικά μέσα δια την αντιμετώπισιν της κρισίμου καταστάσεως δεν ήσαν πλέον επαρκή».
Η αρχή του ένοπλου αγώνα ενάντια σε Άγγλους και αστική τάξη
Εκείνη την περίοδο οι Άγγλοι και ο Γ. Παπανδρέου, ζητούσαν με επιμονή τη διάλυση του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής και παράλληλα τη διατήρηση της Ορεινής Ταξιαρχίας και του Ιερού Λόχου που ήταν ένοπλα τμήματα της αστικής τάξης. Την 1η Δεκέμβρη του 1944 ο Σκόμπι με τελεσίγραφο προς τον ΕΛΑΣ καθορίζει ημερομηνία έναρξης αποστράτευσης των αντάρτικων δυνάμεων τη 10η Δεκέμβρη.
Στις 3 Δεκέμβρη το ΕΑΜ πραγματοποιεί απαγορευμένο απ’ την κυβέρνηση συλλαλητήριο. Ο αθηναϊκός λαός ξεχύνεται στους δρόμους και διαδηλώνει προς την πλατεία Συντάγματος. Με αυτό τον τρόπο και με την κήρυξη γενικής απεργίας για τις 4 Δεκέμβρη, το ΕΑΜ απάντησε στο τελεσίγραφο του Σκόμπι. Δυο μέρες πριν το συλλαλητήριο είχαν παραιτηθεί οι 5 υπουργοί και ο ένας υφυπουργός, οι οποίοι μετά τη Συμφωνία του Λιβάνου, συμμετείχαν στην κυβέρνηση εκπροσωπώντας το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ). Η διαδήλωση χτυπιέται με δολοφονικά πυρά από τους χωροφύλακες του Άγγελου Έβερτ. Το λαϊκό κίνημα θρηνεί 21 νεκρούς και 140 τραυματίες. Το βράδυ της ίδιας μέρας δολοφονούνται άλλοι 7 αγωνιστές που τοιχοκολλούν έντυπα του ΕΑΜ.
Την επόμενη μέρα ο “Ριζοσπάστης” κυκλοφορεί με προμετωπίδα: «Όλοι σήμερα στην κηδεία των θυμάτων στις 11 το πρωί στη Μητρόπολη. Εμπρός για παλλαϊκή απεργία! Κανένας να μην πιάσει δουλειά!». Δεκάδες χιλιάδες λαού της Αθήνας και του Πειραιά δεν τρομοκρατούνται απ’ τις δολοφονικές επιθέσεις και συνοδεύουν τους νεκρούς, απαιτώντας την άμεση παραίτηση της ματοβαμμένης κυβέρνησης. Όταν η πένθιμη πορεία φτάνει στο Σύνταγμα, οι διαδηλωτές γονατίζουν. Ορκίζονται στη μνήμη των νεκρών, ψέλνοντας το πένθιμο εμβατήριο. Το σύνθημα που είναι γραμμένο στο πανό δίνει το στίγμα: “Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στο κίνδυνο της τυραννίας, διαλέγει τις αλυσίδες ή τα όπλα”. Καθώς ο λαός γυρίζει απ’ το νεκροταφείο, εξαπολύεται ξανά δολοφονική επίθεση. 40 νεκροί και 70 τραυματίες προστίθενται στον αιματηρό απολογισμό.
Στις 5 Δεκέμβρη ο λαός της Αθήνας διαδηλώνει στο κέντρο της πόλης. Αυτή τη φορά 30 νεκροί και πάνω από 100 τραυματίες είναι ο αριθμός των αγωνιστών που έπεσαν θύματα της δολοφονικής επίθεσης. Στο μεταξύ είχε δοθεί διαταγή να δράσει ο ΕΛΑΣ. Ο νέος ένοπλος αγώνας έχει ήδη ξεκινήσει.
Λαμπρές σελίδες του λαϊκού κινήματος της χώρας
33 μέρες διήρκησαν οι μάχες στην Αθήνα και τον Πειραιά. «Ο ηρωισμός, η αυτοθυσία έφτασαν στο επίπεδο που χαρακτηρίζει κάθε μαχόμενο λαϊκό κίνημα που έχει το δίκιο με το μέρος του. Δόθηκαν δεκάδες μάχες, αρκετές νικηφόρες. “Ολοι στις επάλξεις του αγώνα. Όλοι στα οδοφράγματα”, ήταν το διάγγελμα της ΚΕ του ΕΛΑΣ.
Στις μάχες του Δεκέμβρη οι μαχητές του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ χρησιμοποίησαν μαζί με τον ένοπλο αγώνα και όλες τις μορφές πάλης, με διαδηλώσεις και συλλαλητήρια. Έστηναν οδοφράγματα, έκαναν σαμποτάζ. Άνοιγαν αντιαρματικές τάφρους, μετέφεραν τραυματίες και τρόφιμα. Συνολικά στις επιχειρήσεις του Δεκέμβρη πήραν μέρος 60.000 αγγλικού στρατού με 80 αεροπλάνα, 200 τανκ, πολλά πολυβόλα, ενώ μονάδες του αγγλικού στόλου κανονιοβολούσαν την πρωτεύουσα μαζί με 6.000 της ορεινής ταξιαρχίας, τις δυνάμεις της «Χ», του ιερού λόχου της χωροφυλακής, καθώς και 12.000 ταγματασφαλίτες που εξοπλίστηκαν από την κυβέρνηση Παπανδρέου, αφού τους φόρεσαν άλλα ρούχα αντί τα γνωστά που φορούσαν οι ταγματασφαλίτες».
Τις πρώτες κρίσιμες μέρες απέναντι σε αυτές τις δυνάμεις το Α’ Σώμα Στρατού του ΕΛΑΣ παράταξε 6.500 άντρες με ελαφρύ οπλισμό και 3.500 άντρες της ΙΙ Μεραρχίας. Πλάι τους όμως είχαν και το λαό της Αθήνας και του Πειραιά. Μετά από πόλεμο σπίτι το σπίτι, τετράγωνο το τετράγωνο, ο ΕΛΑΣ καταφέρνει στα μέσα του Δεκέμβρη να περιορίσει τον αντίπαλο ανάμεσα στην Ομόνοια, το Σύνταγμα και το Κολωνάκι. «Η ένοπλη πάλη από τη στιγμή που αρχίζει πρέπει να τραβήξει αποφασιστικά έως το τέλος. Να εξασφαλίζεται αιφνιδιασμός του εχθρού τη στιγμή που τα στρατεύματά του είναι σκόρπια, να διατηρείται η ηθική υπεροχή και με συνεχείς μικρές νίκες. Χρειάζεται αποφασιστικότητα, πέρασμα στην επίθεση και όχι μόνο άμυνα.
Το Δεκέμβρη, το Κόμμα και το λαϊκό κίνημα δεν εξασφάλισαν τέτοιες προϋποθέσεις και σχέδιο. Η ένοπλη σύγκρουση δεν πήρε δηλαδή χαρακτηριστικά πάλης για την εξουσία. Ακόμα και στη διάρκειά της παρέμενε η θέση για κυβέρνηση εθνικής ενότητας και ομαλή δημοκρατική εξέλιξη.
Στις 5 Γενάρη 1945 άρχισε η υποχώρηση του ΕΛΑΣ και χιλιάδων αγωνιστών. Ακολούθησε η απαράδεκτη συμφωνία της Βάρκιζας που αφοπλίστηκε ο λαός».
Το κρίσιμο ζήτημα ήταν η πολιτική εξουσία
Μελετώντας το Δεκέμβρη του ’44 έχει σημασία να σημειώσουμε τα εξής: από τη μια η αστική τάξη είχε εξασφαλίσει την παρουσία του εγγλέζικου στρατού στη χώρα και από την άλλη πάλευε ενιαία για να εδραιώσει την εξουσία της μετά την απελευθέρωση και να φέρει στα μέτρα της το γενικό πολιτικό συσχετισμό δυνάμεων. Αν και ο Β’ Παγκόσμιος δεν είχε τελειώσει ακόμα, η αστική τάξη είχε ξεπεράσει τις εσωτερικές αντιθέσεις της Κατοχής. «Για να είναι ενιαία η στάση της αστικής τάξης, είχε επί της ουσίας παραμερισθεί και η ενδοαστική αντίθεση, ανάμεσα στους βασιλικούς και στους αντιβασιλικούς. Λόγοι τακτικής δεν επέτρεπαν εκείνες τις ώρες την επάνοδο του βασιλιά από το Λονδίνο. Οι Εγγλέζοι και οι Έλληνες αστοί πολιτικοί άφησαν να λύσει την εκκρεμότητα ο “κυρίαρχος”, όπως υποκριτικά έλεγαν, λαός, όταν οι συνθήκες θα ήταν κατάλληλες. Για την ώρα, αρκέστηκαν στο ρόλο του “υπερπρωθυπουργού” αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού, που μετά την πάροδο ημερών διορίστηκε αντιβασιλιάς.
Τον ίδιο καιρό, τον Αύγουστο 1944, ο Τσόρτσιλ είχε έρθει σε συμφωνία με τον Χίτλερ. Η συμφωνία «ήταν να παραχωρήσουν οι Γερμανοί τη Θεσσαλονίκη στους Άγγλους αμαχητί και μ’ αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα να περιέλθει στο δυτικό στρατόπεδο. Και βέβαια ο Χίτλερ θα διατηρούσε ανέπαφες τις δικές του δυνάμεις που κατείχαν τον ελληνικό χώρο, καθώς θα αποχωρούσαν.
Επομένως, το κρίσιμο ζήτημα που έθετε η πολιτική πραγματικότητα, ήταν το θέμα της πολιτικής εξουσίας.
Αποδείχτηκε ότι οι συμφωνίες μέχρι και την Καζέρτα και η λογική της “εθνικής ενότητας” και της “ομαλής δημοκρατικής εξέλιξης” δυσκόλεψαν τη λαϊκή πάλη και την προετοιμασία της μάχης της Αθήνας και δεν απέτρεψαν την εσωτερική σύγκρουση. Στην ουσία ήταν καταστροφικές για το λαϊκό κίνημα. Η απελευθέρωση δεν άμβλυνε τις κοινωνικές αντιθέσεις. Αντίθετα, τις όξυνε. Υπήρχαν δυο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ, η εργατική τάξη, η αγροτιά, η φτωχολογιά της Ελλάδας και η αστική τάξη με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου και οι Άγγλοι. Η ένοπλη σύγκρουση τον Δεκέμβρη ήταν αναπόφευκτη».
Νεκροί της “Ματωμένης Κυριακής”, στις 3 Δεκέμβρη 1944
Μελετώντας την ιστορία, αντλούμε πολύτιμα συμπεράσματα
Το πρόγραμμα της επαναστατικής πρωτοπορίας, δηλαδή του Κόμματος, έπρεπε να στοχεύει το διώξιμο του κατακτητή να λυθεί προς τα εμπρός, με την εγκαθίδρυση της εργατικής εξουσίας, με ανατροπή δηλαδή του καπιταλισμού και οικοδόμηση της λαϊκής εξουσίας και οικονομίας. Με αυτή τη γραμμή έπρεπε να ετοιμάζεται το λαϊκό κίνημα και αυτό πρέπει να μείνει ως κύριο βασικό χρήσιμο συμπέρασμα.
Το γεγονός επίσης ότι σε συνθήκες εποχής περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό η εργατική τάξη είναι η μόνη δύναμη που θα απελευθερώσει όλα τα καταπιεσμένα λαϊκά στρώματα με την εξουσία της, υπογραμμίζει αυτήν την αναγκαιότητα.
Ο Δεκέμβρης του ’44 κατατάσσεται αναμφισβήτητα στις πιο μεγάλες στιγμές της ταξικής πάλης στην Ελλάδα. Όση λάσπη κι αν ρίξουν, όσες ανιστόρητες και κατευθυνόμενες σελίδες κι αν γραφτούν, το σύνθημα που κρατούσαν οι μαυροφορεμένες κοπέλες της ιστορικής φωτογραφίας θα μείνει ζωντανό: “Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα”.
Προκήρυξη της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ στις 7 Δεκέμβρη του ’44
Το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας “Ριζοσπάστης”, στις 19 Δεκέμβρη του 1944