Από τις ανταρτοομάδες στην ίδρυση του ΔΣΕ
Τα ξημερώματα της 31ης Μάρτη 1946, μία ομάδα 33 καταδιωκόμενων αγωνιστών επιτέθηκε στο σταθμό Χωροφυλακής Λιτοχώρου, σηματοδοτώντας την επίσημη έναρξη του ένοπλου αγώνα. Αντίστοιχες ανταρτοομάδες είχαν συγκροτηθεί και σε περιοχές της υπόλοιπης Ελλάδας και δρούσαν τουλάχιστον 2 μήνες πριν την επίθεση στο Λιτόχωρο. Το Μάρτη του 1946 οι ανταρτοομάδες αυτές αριθμούσαν 2.500 – 3.000 μαχητές , ενώ μετά από την επίθεση στο Λιτόχωρο σημείωσαν μεγάλη αύξηση.
Τον Ιούνιο του 1946 η ανάγκη συντονισμού της δράσης των σκόρπιων ομάδων με ανώτερη μορφή διοίκησης, καταμερισμού και εδαφικής παρουσίας, επικοινωνίας και ανάληψης μεγαλύτερης δράσης οδήγησε στη συγκρότηση μεγαλύτερων τμημάτων (Συγκροτήματα) δύναμης 70 – 150 μαχητών. Το συγκρότημα είχε επικεφαλής έναν διοικητή και έναν καπετάνιο, και οπλισμό αποτελούμενο κυρίως από ατομικά τυφέκια, μερικά οπλοπολυβόλα και ελάχιστα πυρομαχικά.
Μέσα στο Καλοκαίρι του 1946 τα Συγκροτήματα συνενώθηκαν δημιουργώντας τα Αρχηγεία των Περιφερειών: Μακεδονίας, Θεσσαλίας, Ρούμελης, Ηπείρου, Πελοποννήσου και τα Υπαρχηγεία Βερμίου, Βοϊου, Βιτσίου, Κισσάβου, Τζουμέρκων, Πηλίου κα. Εκείνη την περίοδο η συνολική δύναμη των αντάρτικών ομάδων ήταν 4.030 μαχητές.
Η ενιαία διοίκηση κατά περιοχή εξασφάλιζε επιτελικό σχεδιασμό των αντάρτικων επιχειρήσεων με επιθετικές ενέργειες και επεξεργασμένη αμυντική αντιμετώπιση των επιχειρήσεων του κυβερνητικού στρατού, συντονισμένες ενέργειες, συνεργασία, και αλληλοβοήθεια.
Η αντίδραση του αστικού κράτους
Το αστικό κράτος αντέδρασε γρήγορα. Από τον Ιούνη του 1946 τέθηκε σε εφαρμογή το Γ΄ Ψήφισμα, το οποίο ανάμεσα στα άλλα προέβλεπε την απαγόρευση των απεργιών, την παροχή άδειας στην αστυνομία για επιβολή απαγόρευσης της κυκλοφορίας, την πραγματοποίηση ερευνών στα σπίτια χωρίς της απαίτηση εντάλματος, ενώ παράλληλα θέσπιζε και την ποινή του θανάτου. Οι φυλακές και τα ξερονήσια άρχισαν να γεμίζουν με πολιτικούς κρατούμενους και εξόριστους αγωνιστές.