1948 – Α’ μέρος

Στα τέλη του 1947 και στις αρχές του 1948 ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις του ΔΣΕ στην Κόνιτσα και στο Μέτσοβο. Οι επιχειρήσεις αυτές έληξαν με ήττα του ΔΣΕ, δείχνοντας ότι δεν ήταν ακόμα σε θέση να διεξάγει επιχειρήσεις μεγάλης έκτασης.

Το Δεκέμβρη του 1947 σε σύσκεψη στρατιωτικών και πολιτικών στελεχών του ΔΣΕ αποφασίστηκε πως η τακτική του ΔΣΕ έπρεπε να είναι λαϊκή επαναστατική και ότι επιβαλλόταν ο ευέλικτος συνδυασμός της τακτικής του τακτικού επαναστατικού στρατού με την αντάρτικη τακτική.

Στις αρχές του 1947 οι δυνάμεις του ΔΣΕ διατηρούσαν τοπικά αρχηγεία σε Ρούμελη, Παρνασσίδα, Φθιώτιδα, Δωρίδα, Δυτική Στερεά, Γκιώνα, Οίτη, Ευρυτανία, Ξηρόμερο-Λευκάδα και Κεφαλονιά. Οι μάχιμες δυνάμεις άγγιζαν την ίδια περίοδο τους 3,500 υπό την ηγεσία του διοικητή Γιώργη Βοντίτσιο-Γούσια και των μελών της διοίκησης: Νίκου Τριανταφύλλου, Χαρίλαου Φλωράκη-Γιώτη, Γιάννη Αλεξάνδρου-Διαμαντή και Βασίλη Πριόβολου-Ερμής.

Ο ΔΣΕ στη Ρούμελη ανταπεξήλθε σε μάχες απέναντι σε υπερδεκαπλάσιες δυνάμεις του εθνικού στρατού κατά τη διάρκεια της επιχείρησης “Χαραυγή”, πραγματοποιώντας επιτυχημένους ελιγμούς και μία σειρά αιφνιδιαστικά χτυπήματα στον εχθρό.

Η πιο σημαντική πολεμική ενέργεια στη Ρούμελη είναι αναμφισβήτητα η κατάληψη του Καρπενησίου στις 19 Γενάρη 1949. Στην επιχείρηση συμμετείχαν η 1η και η 2η Μεραρχία, με επικεφαλής του Γιώτη και Διαμαντή και η Σχολή Αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ. Ο αντίπαλος ανακατέλαβε αντεπιτιθέμενος το Καρπενήσι στις 8 Φλεβάρη .

Στις 2 Απρίλη η 2η Μεραρχία πραγματοποίησε ηρωική διείδυση στη Ρούμελη, περνώντας τα “αδιαπέραστα” Καγκέλια του Βελουχίου, πετυχαίνοντας ταυτόχρονα ορισμένα επιτυχημένα χτυπήματα στον εθνικό στρατό. Η καταδιώξη της 2ης Μεραρχίας του ΔΣΕ κράτησε κοντά 2 μήνες. Τον Μάη του 1949, αριθμώντας 700 μαχητές, υπέκυψε ύστερα από σθεναρή αντίσταση στις αριθμητικά υπέρτερες (70.000 άντρες) και καλύτερα εξοπλισμένες δυνάμεις του στρατηγού Τσακαλώτου. Στις 21 Ιούνη σκοτώθηκε στη θέση Μαρμαρά και ο διοικητής της Μεραρχίας, ο θρυλικός καπετάν-Διαμαντής.

Στη Θεσσαλία τα αρχηγεία των Αγράφων, των Κοζιάκων, του Ολύμπου και της Όσσας-Μαυροβουνίου διατηρούσαν στρατεύματα των 3,500 μαχητών υπό τη διοίκηση του Γιώργου Μπλάνα-Κίσαβος και του επιτελάρχη Παύλου Τομπουλίδη τους πρώτους μήνες του 1947.

Η 1η Μεραρχία του ΔΣΕ διεξήγαγε τον Σεπτέμβρη του 1948 συνεχείς επιτυχημένες επιθέσεις σε χωριά και κωμοπόλεις της Θεσσαλίας. Στις 23 – 24 Αυγούστου μπήκε στα Τρίκαλα και ανατίναξε τυπογραφείο αντιδραστικής εφημερίδας, ενώ στις 5 – 6 Σεπτέμβρη κατέλαβε τον Τύρναβο. Η σημαντικότερη επιχείρηση στην περιοχή ήταν η επιχείρηση της Καρδίτσας, που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την 2η Μεραρχία, τη Σχολή Αξιωματικών του ΚΓΑΝΕ και την Ταξιαρχία Ιππικού. Στις 11 Δεκέμβρη 1948 ο ΔΣΕ εξουδετέρωσε ταχύτατα τις αμυντικές οχυρώσεις του εχθρού και διείσδυσε στην πόλη. Οι μάχες διεξήχθησαν με επιτυχία μέχρι την επιτυχή απεμπλοκή των τμημάτων την επόμενη νύχτα. Ο ΔΣΕ βγήκε ενισχυμένος με πολλές νέες στρατολογίες, ιματισμό και πολεμοφόδια.

Μετά την ήττα της 2ης Μεραρχίας, οι κύριες δυνάμεις της 1ης Μεραρχίας, με διοικητή τον Χαρίλαο Φλωράκη διέφυγαν στον Γράμμο.

Η δύναμη του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο την άνοιξη του 1947 άγγιζε τους 500 μαχητές και διακλαδιζόταν στα τοπικά αρχηγεία του Πάρνωνα, Ταϋγέτου, Μαινάλου, Αχαϊας- Ηλείας και Αργολιδοκορινθίας.
Σταθμός στη δράση του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο ήταν η επιχείρηση της Σπάρτης. Τη νύχτα 12 προς 13 Φλεβάρη 1947, τμήμα 150 ανταρτών χτύπησε τη φρουρά των φυλακών, πραγματοποιώντας ταυτόχρονα παραπλανητικές κρούσεις στη νοτιοδυτική πλευρά της πόλης. Απελευθερώθηκαν 240 πολιτικοί κρατούμενοι, 170 εκ των οποίων προσχώρησαν στον ΔΣΕ.

Το επόμενο διάστημα ο ΔΣΕ στην Πελοπόννησο σημείωσε πολλές σημαντικές επιτυχίες στον Πάρνωνα, το Μαίναλο, τον Ταύγετο και αλλού, με αποτέλεσμα να ελέγξει αρκετές ελεύθερες περιοχές και οδούς. Σύμφωνα με τον Νίκο Μπελογιάννη οι γερές ρίζες του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο οφείλονταν στην αδιάκοπη κίνηση, τον ελιγμό τον αιφνιδιασμό και την παραπλάνηση του αντιπάλου και στις καλές σχέσεις με τον λαό της περιοχής. Άρθρο Ιούνη 1948 στο Δημοκρατικό Στρατό.

Μετά τη συγκρότηση της 3ης Μεραρχίας το Σεπτέμβρη του 1948 πραγματοποιήθηκαν πολλές επιτυχημένες επιχειρήσεις, που εξασφαλίζαν τη στρατολόγηση και τον ανεφοδιασμό της σε πολεμικό υλικό. Η δράση της εξαπλώθηκε σε όλη την Πελοπόννησο, ελέγχοντας πολλές νέες περιοχές. Οργανώθηκε έντονο σαμποτάζ σε οδικές και σιδηροδρομικές αρτηρίες του εχθρού, με αποτέλεσμα τη διακοπή της συγκοινωνίας πολλών κεντρικών πόλεων.

Στις 30 Αυγούστου 1948, κατά τη διάρκεια εκκαθαριστικών επιχειρήσεων του αστικού στρατού στη Στερεά Ελλάδα, πραγματοποιήθηκε, με διαταγή του ΓΑ, επιχείρηση αντιπερισπασμού στη Δημητσάνα Αρκαδίας, όπου οι δυνάμεις του ΔΣΕ ηττήθηκαν. Στις 13 Οκτώβρη απέτυχε και η επιχείρηση κατάληψης της Ζαχάρως. Οι προσπάθειες ανφοδιασμού τον Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη δεν ήταν επιτυχείς. Το Νοέμβρη του 1948 ο ΔΣΕ Πελοποννήσου διέθετε 64 σφαίρες για κάθε τυφέκιο.

Το Μάρτη του 1949 έληξαν και οι τελευταίες αιματηρές συγκρούσεις του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο, με την ηρωική 3η Μεραρχία εξαντηλημένη, χωρίς πολεμοφόδια και απομονωμένη από την υπόλοιπη Ελλάδα να ηττάται ολοκληρωτικά.

Η συγκρότηση αντάρτικων ομάδων στα νησιά ήταν ιδιαίτερα δύσκολη, καθώς η στενότητα του χώρου δεν επέτρεπε την αποτελεσματική χρήση ελιγμών, αφαιρώντας το πλεονέκτημα του αιφνιδιασμού, ενώ δύσκολη ήταν και η επικοινωνία με την ηπειρωτική Ελλάδα με αρνητικό αντίκτυπο στο συντονισμό των επιχειρήσεων. Παρ’ όλες τις επιπρόσθετες δυσκολίες ο ΔΣΕ ανέπτυξε έντονη δράση που προκάλεσε προβλήματα στο αστικό κράτος σε Κεφαλονιά, Λευκάδα, Εύβοια, Μυτιλήνη, Ικαρία, Σάμο και Κρήτη.

Τον Απρίλη του 1947 έκανε την εμφάνισή της στην Ανατολική Κρήτη ομάδα ανταρτών με επικεφαλής τον Γιάννη Ποδιά, παλιό ΕΛΑΣίτη, η οποία σύντομα ενισχύθηκε από πλήθος στρατιωτών που δραπέτευσαν από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αγίου Νικολάου, ενώ αργότερα ενισχύθηκαν από 64 σμηνίτες του αεροδρομίου Μάλεμε που πέρασαν με το μέρος των ανταρτών. Την αντιμετώπιση των ανταρτών είχε αναλάβει, εκτός από το κράτος, μια μερίδα βενιζελικών πολιτευτών και ΅καπεταναίων΅ με προεξέχοντα των Εμμανουήλ Μπαντουβά, που μαζί εξαπέλυαν αιματηρή τρομοκρατία, με συλλήψεις, βασανισμούς και εκτελέσεις. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να μεταφέρει στο νησί ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις για να καταφέρει να επικρατήσει. Η σκληρότερη μάχη δόθηκε στο φαράγγι της Σαμαριάς, όπου 150 αντάρτες αντιμετώπισαν 3.000 άντρες, υποστηριζόμενους από αεροπορία. Στην μάχη 35 αντάρτες σκοτώθηκαν, ενώ οι υπόλοιποι διέφυγαν στα Λευκά Όρη. Στις αρχές του 1950 είχαν απομείνει 14 αντάρτες, που δούλεψαν για την ανασυγκρότηση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ.

Μετά τις εκλογές του 1946 ανέλαβε νομάρχης ο Χρήστος Κούσουλας, ο οποίος έσπευσε να αναδιοργανώσει το αντιδραστικό καθεστώς και να καλλιεργήσει κλίμα φοβίας. Τα πρώτα τμήματα του ΔΣΕ στη Σάμο δημιουργήθηκαν τον Ιούλιο του 1947. Οι τρεις διμοιρίες που συγκροτήθηκαν εξασφάλιζαν πολεμοφόδια και τρόφιμα από αιφνιδιαστικές επιθέσεις εναντίον του αντιπάλου. Στις 29 Αυγούστου 1947 ο ΔΣΕ έδωσε την πρώτη μάχη απελευθερώνοντας το χωριό των Γκιναίων. ενώ το επόμενο διάστημα απελευθερώθηκαν 22 χωριά. Τον Απρϊλη του 1949 ο ΔΣΕ στη Σάμο αριθμούσε πάνω από 700 αντάρτες. Το αξιόμαχο και η δυναμική του ανάγκασαν τον Παπάγο και τον Αμερικάνο επιτελάρχη Βαν Φλιτ να μετακινηθούν στη Σάμο με πολεμικό πλοίο, μεταφέροντας μαζί τους 20πλάσιες στρατιωτικές δυνάμεις. Το συντριπτικό πλήγμα δόθηκε τον Μάη του 1949, όταν οι κυβερνητικές δυνάμεις εκκένωσαν τα ορεινά χωριά, μεταφέροντας τους κατοίκους, στερώντας από τον ΔΣΕ τροφοδοσία και πληροφορίες. Στις 21 Ιούλη 1949 στον Κέρκη οι μαχητές του ΔΣΕ περικυκλώθηκαν. Ο Γιάννης Μαλαγάρης αυτοκτόνησε, μαζί με άλλους συντρόφους του, μπροστά στον κίνδυνο της αιχμαλωσίας. Στις 18 Οκτώβρη συνελήφθη ο Γιάννης Σαλλάς με τους τελευταίους διωκόμενους αγωνιστές, μεταφέρθηκαν στην Αθήνα και εκτελέστηκαν στην τοποθεσία ΅Κόκκινα Χώματα΅ της Καλλιθέας.

Στην Ικαρία το κίνημα ήταν ανέκαθεν ισχυρό, γεγονός που μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας δεν άφηνε αρκετά περιθώρια για την εκεί δράση παρακρατικών συμμοριών. Ο νομάρχης, όμως, της Σάμου έστειλε στις εκεί αστυνομικές αρχές εμπιστευτικό τηλεγράφημα, με το οποίο διέταζε την άμεση σύλληψη όλων των στελεχών του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στην Ικαρία. Το τηλεγράφημα έγινε γνωστό στην τοπική Οργάνωση του ΚΚΕ, με αποτέλεσμα διακόσια περίπου μέλη και στελέχη του να περάσουν στην παρανομία. Η απόφαση για την ένοπλη αυτοάμυνα πάρθηκε με εισήγηση του Γιάννη Σαλά, ο οποίος, πηγαίνοντας τότε στη Σάμο, πέρασε από την Ικαρία. Πραγματοποιήθηκαν συγκρούσεις των Ικαριωτών ανταρτών με ομάδες των 300 χωροφυλάκων και των 100 περίπου ΜΑΥδων, που φρουρούσαν το νησί στην περιοχή του Φραντάτου, στον Όρθο Λούρο, στο Μαύρο Γκρεμό και στον Άγιο Ονούφριο, με συνολικά 2 νεκρούς και 2 αιχμαλώτους, οι οποίοι εκτελέστηκαν αργότερα, με απόφαση του στρατοδικείου της Σάμου. Ακολούθησε μία περίοδος σκληρής παρανομίας, με τους τελευταίους 9 αντάρτες του νησιού να παραμένουν στο νησί μέχρι το 1955, στήνοντας ξανά το Κόμμα στα πόδια του.